Мільянер набыў у Літве баскетбольны клуб і хоча прасоўваць яго ў Беларусі – тут ёсць сувязь з былым кіраўніком з белфутбола, які хімічыў з коштамі на лекі і ўцёк з краіны
У Літве разгараецца баскетбольны скандал, звязаны з тым, што мясцовы мільянер набыў клуб. Апынулася, што сваю ролю ў гэтай гiсторыi адыгрывае і рэжым Лукашэнкі.
Пра што ідзе гаворка?
Гедымінас Жамяліс (на фота) уваходзіць у топ-3 найбагацейшых літоўцаў. Яго багацце складае каля 800 млн еўра, а галоўны актыў мільянера – Avia Solutions Group. Гэты холдынг займаецца абслугоўваннем і рамонтам самалётаў, будаўніцтвам аэрапортаў і гэтак далей.
Жамяліс нейкі час укладаўся ў баскетбольны «Прэнай», але пазней вырашыў інвеставаць у сталічны баскетбол. «Вільнюс Рытас» адмовіліся ад яго дапамогі – і ён захацеў стварыць іншую каманду ў Вільні. Дзеля гэтага мільянер праз Basketball Holding Company (BHC) выкупіў «Дзукію» з Алітуса. Нядаўна ўсплыла прэзентацыя новага клуба для партнёраў, згодна з якой, новая вільнюская каманда да 2026 года павінна палову матчаў праводзіць у Лондане, а ў 2029 годзе цалкам пераехаць у сталіцу Вялікабрытаніі. Гэта абурыла літоўцаў.
А яшчэ ў гэтай прэзентацыі гаворыцца, што новы клуб таксама плануе цесна супрацоўнічаць з некалькімі краінамі, у тым ліку з Беларуссю, таму што «ў яго ёсць доступ да найбуйнейшага бізнесу краіны».
На гэтым месцы варта расказаць падрабязней пра бізнес мільянера, які звязаны не толькі з рэжымам Лукашэнкі, але і з Крамлём.
Хто такі Жамялiс і чым займаецца?
Гедымінас Жамяліс – сын дэпутата літоўскага Сейма і адзін з самых маладых літоўскіх мільянераў. У 2005 годзе ён стварыў холдынг Avia Solutions Group на базе прыватызаваных «Літоўскіх авіяліній». Мясцовая авіякампанія знікла праз чатыры гады, але пакінула добрую спадчыну.
Цяпер кампанія Baltic Ground Service, якая ўваходзіць у холдынг, абслугоўвае 15 аэрапортаў ва Усходняй Еўропе, уключаючы ўсе літоўскія і чатыры ўкраінскія. Прычым кантракт з украінскімі аэрапортамі (Жуляны, Барыспаль, Адэса і Львоў) быў выйграны пры дзіўных абставінах – у ASG нават не было тэхнікі і абсталявання ва Украіне, але ўкраінскія чыноўнікі вырашылі, што гэта самая выгадная прапанова.
Кампанія Helisota займаецца рамонтам верталётаў – і кантракт з ёй стаў прычынай звальнення камандуючага ВПС Літвы, калі высветлілася, што адным з пастаўшчыкоў паслугаў на рамонт верталётаў НАТО апынуўся Уральскі завод грамадзянскай авіяцыі.
Яшчэ ў ASG ёсць кампанія, якая займаецца лізінгам самалётаў. Яны здавалі ў лізінг 13 самалётаў «Аэрафлота» і «Трансаэра». Пасля пачатку вайны еўрапейскія кампаніі адклікалі самалёты з лізінгу, але Расія адмовілася іх вярнуць, фактычна проста скраўшы. Хаця ёсць iнфармацыя, што самалёты проста сталі аплачваць па «шэрых схемах» у абыход санкцый.
Ну і самы яркі эпізод: ASG сумесна з «Растэхам» пабудавала аэрапорт у падмаскоўным Жукоўскім (дарэчы, адтуль адразу ж пачалі лятаць самалёты ў Мінск – і гэта штрышок да падтрымкі Жамяліса рэжымам).
Адкрыццё аэрапорта «Жукоўскі»: на фота разам з Жамялісам гендырэктар кіраўнік «Растэха» Сяргей Чэмезаў, Дзмітрый Мядзведзеў, Дзмітрый Рагозін і іншыя набліжаныя да Пуціна людзі
«Растэх» – дзяржкарпарацыя, якая валодае «Калашнікавым», «Верталётамі Расіі», Расабаронэкспартам і іншымі прадпрыемствамі ваенна-прамысловага комплексу. Генеральны дырэктар «Растэха» Сяргей Чэмезаў быў агентам КДБ у ГДР і суседам Пуціна ў Дрэздэне. Урэшце, адным з дзелавых партнёраў Жамяліса з’яўляецца сямʼя Рагімава, аднакласніка і сябра Пуціна. Але Жамяліс не бачыць нічога дрэннага ў працы з імі – на ўсе пытанні ён адказвае добра знаёмае беларусам «я па-за палітыкай».
Усё гэта робіць яго холдынг нядобранадзейным у вачах літоўцаў. Напрыклад, у сакавіку 2021 года ўрад Літвы не дазволіў Avia Solutions Group пашырацца ў Віленскім аэрапорце. Літва не забараняе Жамялісу весці бізнес, але больш не дазваляе лезці ў стратэгічна важныя для абароны краіны галіны. А ў чэрвені 2022, дзякуючы актывістам, канцэрт украінскiх пераможцаў «Еўрабачання» Kalush Orchestra быў перанесены з Avia Solutions Group Arena ў Каўнас – таму што Жамяліс цесна звязаны з рэжымамі ў РФ і РБ.
Што ў Жамяліса ў Беларусi?
Жамяліс прызнаваўся, што наконт Беларусі яго турбуюць толькi праблемы для бізнеса. Вось што ён расказваў літоўскаму парталу Delfi:
– А Беларусь?
– Дзе ёсць санкцыі – не будзем працаваць, дзе няма санкцый – будзем працаваць.
– Вы фактычна выбіраеце рэжымы – Беларусь і Расія.
– Што такое рэжым? Мы пабудавалі фармацэўтычны завод у Беларусі. Сярод акцыянераў – Natco Pharma, кампанія, якая каціруецца на Мумбайскай фондавай біржы. Гэта мільярдная кампанія з заводам у Амерыцы і мясцовымі партнёрамі з фармсектара, звычайнымі фармдыстрыбутарамі, якія зарэгістраваныя ў Славакіі. Які тут рэжым?
– Пра цяперашнюю сітуацыю ў Беларусі. Вы не збіраецеся рабіць нічога з-за дзеянняў рэжыму Лукашэнкі супраць беларусаў і мігранцкага крызісу, які ён развязаў?
– Сітуацыя ў Беларусі мяне турбуе. Гэта выяўляе рызыку для нашага бізнеса, я не ведаю, што адбудзецца. Ёсць праграма абароны інвестыцый, як у Літве, мы вывучылі гэтыя законы. Калі нацыяналізуюць нашую фабрыку, мы звернемся да міжнародных арганізацый па кампенсацыю шкоды. Я спадзяюся, што гэтага не здарыцца.
Ні слова асуджэння фальсiфiкацый i катаванняў, толькі страх перад санкцыямі і магчымай нацыяналізацыяй.
Дык за які бізнес у Беларусі ён перажывае?
У 2015 годзе разам з партнёрамі Жамяліс заснаваў прадпрыемства Nativita і за 8,4 млн еўра пабудаваў фармацэўтычны завод у Бешанковічах. Адным з партнёраў завода з’яўляецца расійская кампанія біятэхналогій Biocad, якую звязваюць з Раманам Абрамовічам.
А правадніком Жамяліса ў Беларусь стаў Аляксей Сычоў, які кіраваў федэрацыяй пляжнага футбола Беларусі на працягу 10 гадоў. Ён уладальнік кампаніі «ВітВар» – у яе Жамяліс таксама ўклаўся і атрымаў сваю долю.
Іх сумесны бізнес выглядаў перспектыўным: Лукашэнка абвясціў курс на імпартазамяшчэнне лекаў – у беларускіх аптэках мінімум палова лекаў павінна была вырабляцца ў Беларусі. Nativita Жамяліса хутка стала лідарам продажаў у анкалагічным сегменце і ўвайшла ў топ-5 фірмаў бальнічнага сегмента.
Адзін з галоўных прэпаратаў фірмы – «Тразустумаб». Гэта супрацьракавы прэпарат, які дзяржава (у асобе «Белфармацыі») закупляла па 1819 рублёў за штуку. Чыноўнікі радасна давалі справаздачу пра тое, што ў Беларусі нарэшце асвоілі вытворчасць уласных супрацьракавых прэпаратаў.
Аднак у 2020 годзе журналісты «Белсата» правялі расследаванне працы Nativita – i высветлілася, што праца завода фактычна заключалася ў пераклейванні бірак: у Бешанковічы прыязджалі лекі ад расійскай Biocad, іх «пераапраналі» ў беларускія скрынкі і прадавалі дзяржаве ў некалькі разоў даражэй. Чыноўнікі не дапускалі на рынак замежныя кампаніі, бо ёсць «свой» вырабнік – i за 5 гадоў Nativita, па сутнасці, з паветра атрымала звышпрыбытак у памеры 38 млн рублёў.
Руливший пляжным футболом бизнесмен зашибал миллионы, втридорога продавая Минздраву очень важные лекарства
Сертыфікат адпаведнасці вытворчасці, якой насамрэч не было, падпісаў цяперашні міністр аховы здароўя Дзмітрый Піневіч. Пасля таго, як расследаванне «Белсата» выйшла ў свет, Міністэрства аховы здароўя на запыт журналістаў адказала, што цягам 5 гадоў цана на тавары знізілася на 50%. Пра тое, што першапачаткова яна была вышэйшая ў 7-10 разоў, міністэрства сціпла прамаўчала.
І ў гэтым няма нічога дзіўнага, бо, паводле звестак журналістаў, у гэтай згодзе быў замешаны на той момант міністр аховы здароўя Васіль Жарко (прэса называе яго хросным бацькам Колі Лукашэнкі), а пытанні з сілавымі структурамі вырашаў Сяргей Круцікаў, былы кіраўнік разведкі КДБ.
Аляксей Сычоў
Палітзняволены журналіст Сяргей Сацук, які займаўся тэмай тэндараў на пастаўку медыцынскага абсталявання і медыкаментаў, лічыць, што «справа лекараў» і змена міністраў нічога не памянялі ў Міністэрстве аховы здароўя: «Гэтая сістэма стваралася вялікай колькасцю зацікаўленых асобаў: бізнесменамі, чыноўнікамі, Міністэрствам аховы здароўя, Цэнтрам экспертызы і выпрабаванняў. КДБ узяло, так бы мовіць, самых нявінных парушальнікаў. Галоўныя ўсе засталіся, як і сама схема».
Яшчэ да выбараў-2020 Аляксей Сычоў, на якога ў межах справы па карупцыі ў МАЗ была яшчэ i «крымiналка» (якую дзiўным чынам прыпынiлi, але ж заўжды маглi распацаць нанова), з’ехаў з Беларусі, яшчэ нейкi час фармальна пабыўшы на пасадзе кіраўніка федэрацыі пляжнага футбола (змянiлi на Мiхаiла Ботнiкава яго толькi ў канцы 2020-га). У Avia Solutions Group на запыт журналістаў адказалі, што Гедымінас Жамяліс нібыта не мае дачынення да Nativita. Аднак нават праз два гады ён працягвае выхваляцца сувязямі з «найбуйнейшым беларускім бізнесам».
Нядзіўна, улічваючы, што найбуйнейшы беларускі бізнес – гэта рэжым Лукашэнкі.